Czy Kościół katolicki zapomniał o drugim przykazaniu?

Na wstępie należy zaznaczyć, iż Ko­ściół ka­to­licki nie za­po­mniał o za­ka­zie czy­nie­nia rzeźb czy ob­ra­zów. Ten za­kaz przy­na­leży do pierw­szego przy­ka­za­nia: Nie bę­dziesz miał bo­gów cu­dzych przede Mną. Ko­ściół za­ka­zuje wszel­kiego bał­wo­chwal­stwa.

Cześć od­da­wana ob­ra­zom, czy fi­gu­rom przed­sta­wia­ją­cym Je­zusa Chry­stusa, Matkę Bożą, czy świę­tych zwią­zana jest z tra­dy­cją prze­ka­zaną Ko­ścio­łowi. Na­leży pa­mię­tać, że wiele zo­stało prze­ka­zane ust­nie, o czym po­ucza nas św. Pa­weł w 2-gim li­ście do Te­sa­lo­ni­czan (por. 2Tes 2,15). Jak na­pi­sał św. Jan Da­ma­sceń­ski: "Nie zno­simy nic z od­wiecz­nych za­sad, które usta­no­wili nasi Oj­co­wie (Prz 22,28), ale za­cho­wu­jemy tra­dy­cję tak, jak ją otrzy­ma­li­śmy." [1]. Żad­nego słowa w Pi­śmie Świę­tym nie trak­tu­jemy po­bież­nie, gdyż każde jest na­tchnione. Zaś cześć od­da­wana ob­ra­zom od­nosi się do osób, które one przed­sta­wiają.

Warto przy­po­mnieć, że w Sta­rym Te­sta­men­cie były czy­nione różne po­do­bi­zny, a jed­nak nie były trak­to­wane za bał­wo­chwal­cze. Przy­kła­dowo były to wi­ze­runki che­ru­bów (Wj 25; 37; 1Krl 6–7), wo­łów, lwów (1Krl 7). Izra­elici ota­czali czcią Arkę Przy­mie­rza (Wj 26–27) i Świą­ty­nię (Kpł 19; 26) — a prze­cież to też były ob­razy (por. Hbr 9,24).

📜"Ob­raz jest po­do­bi­zną, mo­de­lem i wi­ze­run­kiem tego, co przed­sta­wia" [2].

Za­kaz wy­ko­ny­wa­nia ob­ra­zów za­warty w De­ka­logu zwią­zany jest z za­ka­zem sta­wia­nia na miej­scu Boga tego, co Bo­giem nie jest, a za­tem z za­ka­zem bał­wo­chwal­stwa.

Staje się to bar­dziej zro­zu­miałe, gdy spoj­rzy się na Pi­smo Święte, które uka­zuje, że Je­zus Chry­stus jest ob­ra­zem Ojca (por. 2Kor 4,3–4; Kol 1,15; Hbr 1,3), a święci są ob­ra­zem Chry­stusa (por. Rz 8,29) — "je­dy­nego po­śred­nika mię­dzy Bo­giem i ludźmi [por. 1Tm 2,5]" [3] — Jego przy­ja­ciółmi (por. J 15,14–15). Nie można oczy­wi­ście za­po­mi­nać o prze­ka­zie ust­nym, zo­sta­wio­nym Ko­ścio­łowi Świę­temu, co wi­dać w li­stach paw­ło­wych (por. 2Tes 2,15; 2Tm 1,13; 2,2). O kul­cie ob­ra­zów Ko­ściół wy­po­wie­dział się przy róż­nych oka­zjach m.in. na So­bo­rze Ni­cej­skim II (por. De­kret wiary), czy też na So­bo­rze Try­denc­kim.

Nie­stety wiele osób wciąż trak­tuje "tak samo wi­ze­runki Pana i jego świę­tych, jak po­sągi sza­tań­skich bał­wa­nów." [4]. Jed­nak Ko­ściół ka­to­licki nie trak­tuje ich tak, jak czy­nili to po­ga­nie — jakby miały ja­kąś moc, czy tkwiło w nich ja­kieś bó­stwo, ze względu na które mia­łyby być czczone. Ko­ściół nie po­kłada na­dziei w ob­ra­zach, czy fi­gur­kach, jak ro­bili to po­ga­nie (por. Ps 113,8; 134,18). Cześć od­da­wana ob­ra­zom "od­nosi się do wzoru, który przed­sta­wiają" [5]. Czy jak za­zna­czał św. Ba­zyli Wielki: "Cześć od­da­wana wi­ze­run­kowi prze­cho­dzi na pro­to­typ" [6]. Po­dob­nie też uczył św. Jan Ma­ria Vian­ney: "Cześć, jaką od­da­jemy ob­ra­zom, od­nosi się do Świę­tych, któ­rych one przed­sta­wiają, a cześć, jaką Święci od­bie­rają, od­nosi się do sa­mego Boga. Ta wła­śnie jest róż­nica po­mię­dzy nami a po­ga­nami, że my nie czcimy po­są­gów, ani ma­lo­wi­deł, ale czcimy tych, któ­rych te po­sągi i ma­lo­wi­dła nam przed­sta­wiają." [7]. Czy też św. To­masz z Akwinu: "Ob­ra­zom nie od­daje się czci re­li­gij­nej ze względu na nie same jako na rze­czy, ale dla­tego, że pro­wa­dzą nas ku Bogu, który stał się czło­wie­kiem. A za­tem cześć ob­ra­zów jako ob­ra­zów nie za­trzy­muje się na nich, ale zmie­rza ku temu, kogo przed­sta­wiają" [8].

Warto też za­zna­czyć, iż liczni ka­to­licy gi­nęli od­ma­wia­jąc od­da­wa­nia bał­wo­chwal­czej, po­gań­skiej czci (np. za cza­sów ce­sa­rzy De­cju­sza, czy Dio­ke­cjana) — o czym po­uczają nas hi­sto­rycy — co uka­zuje jak bar­dzo ważne jest pierw­sze przy­ka­za­nie. Wo­leli oni wy­brać śmierć niż zło­żyć bał­wo­chwal­czą ofiarę. Dla człon­ków Ko­ścioła prze­cież Bóg jest je­dy­nym Pa­nem i tylko Jemu na­leży się cześć Bo­ska.

📜"Krótko mó­wiąc, za­cho­wu­jemy nie­na­ru­szoną całą prze­ka­zaną nam tra­dy­cję Ko­ścioła, za­równo pi­saną, jak i nie­pi­saną. Jed­nym z ele­men­tów tej tra­dy­cji jest ma­lo­wa­nie wi­ze­run­ków na ob­ra­zach, w ten spo­sób, by ob­raz był zgodny z prze­ka­zem po­da­nym przez Ewan­ge­lie, aby te wi­ze­runki po­twier­dzały, że Słowo Boże na­prawdę było czło­wie­kiem, a nie wy­two­rem fan­ta­zji, i aby­śmy mieli z tego ko­rzyść, utwier­dza­jąc się w tej wie­rze. Al­bo­wiem wi­ze­ru­nek i rzecz, którą wy­obraża wska­zują na sie­bie na­wza­jem i sta­no­wią nie­dwu­znacz­nie swoje od­zwier­cie­dle­nie." So­bór Ni­cej­ski II, De­kret wiary, 13

A tu ko­lejny cy­tat z na­ucza­nia Ko­ścioła od­no­śnie do fi­gur i ob­ra­zów:
📜"Są one wy­obra­że­niami na­szego Pana Je­zusa Chry­stusa, Boga i Zba­wi­ciela, Nie­po­ka­la­nej Pani na­szej, świę­tej Bo­żej Ro­dzi­cielki, god­nych czci Anio­łów oraz wszyst­kich świę­tych i świą­to­bli­wych mę­żów. Im czę­ściej wierni będą pa­trzeć na ich ob­ra­zowe przed­sta­wie­nia, tym bar­dziej, oglą­da­jąc je będą się za­chę­cać do wspo­mi­na­nia i mi­ło­wa­nia pier­wo­wzo­rów, do od­da­wa­nia im czci i po­kłonu. Nie ota­cza się ich jed­nak taką ad­o­ra­cją, jaka we­dług na­szej wiary na­leży się wy­łącz­nie Na­tu­rze Bo­żej" So­bór Ni­cej­ski II, De­kret wiary, 15–16.

Pod­su­mo­wu­jąc, Ko­ściół ka­to­licki, bę­dąc świę­tym i apo­stol­skim, po­waż­nie trak­tuje pierw­sze przy­ka­za­nie Boże i za­ka­zuje wszel­kich oznak bał­wo­chwal­stwa (ubó­stwia­nia tego, co Bo­giem nie jest) — co pod­kre­ślane jest w na­ucza­niu Ko­ścioła. Oczy­wi­ście wia­domo, że "Po­dział i nu­me­ra­cja przy­ka­zań ule­gały zmia­nom w ciągu wie­ków" [9], przy czym sam De­ka­log po­zo­stał nie­zmie­niony, jak przy­po­mina św. Ire­ne­usz: "Prawdy te trwają nie­zmien­nie rów­nież i w na­szych cza­sach, bo przyj­ście Boga w ciele wy­peł­niło je tylko i roz­wi­nęło, nic w nich nie zmie­nia­jąc" [10]. Cześć uwiel­bie­nia jest za­re­zer­wo­wana tylko dla sa­mego Boga [por. Pwt 4,19; 5,7]. A za­tem cześć od­da­wana ob­ra­zom jest inną czcią niż uwiel­bie­nie Boga [por. 11].

📜"W Sta­rym Te­sta­men­cie na­kaz ten za­bra­niał przed­sta­wia­nia Boga, ab­so­lut­nie trans­cen­dent­nego, w ja­kich­kol­wiek wi­ze­run­kach. Od mo­mentu Wcie­le­nia Syna Bo­żego chrze­ści­jań­ski kult świę­tych ob­ra­zów jest uspra­wie­dli­wiony (jak stwier­dza so­bór w Ni­cei z 787 roku), po­nie­waż opiera się na mi­ste­rium Syna Bo­żego, który stał się czło­wie­kiem, w któ­rym trans­cen­dentny Bóg stał się wi­dzialny. Nie cho­dzi tu o od­da­wa­nie czci sa­memu ob­ra­zowi, lecz o od­da­wa­nie czci oso­bie, którą ten ob­raz przed­sta­wia: Chry­stu­sowi, Dzie­wicy Ma­ryi, anio­łom i świę­tym." KKKK 446

Przy­dat­nym może się także oka­zać za­po­zna­nie się z ze­sta­wie­niem de­ka­logu z Wj 20, Pwt 5 i for­muły ka­te­che­tycz­nej, ja­kie znaj­dziemy w KKK i KKKK.

Zebrał i opracował:
Jan Figat
14.09.2024

PRZYPISY

[1] Św. Jan Da­ma­sceń­ski, II Mowa obronna prze­ciw tym, któ­rzy od­rzu­cają święte ob­razy, 12

[2] Św. Jan Da­ma­sceń­ski, III Mowa obronna prze­ciw tym, któ­rzy od­rzu­cają święte ob­razy, 16

[3] So­bór Try­dencki, Se­sja 25/A, II

[4] So­bór Ni­cej­ski II, De­kret wiary, 4

[5] So­bór Try­dencki, Se­sja 25/A, II

[6] Ba­zyli Wielki, O Du­chu Świę­tym 18, 45

[7] Św. Jan Ma­ria Vian­ney, Na­uka o czci Świę­tych i o ob­ra­zach świę­tych, II

[8] Św. To­masz z Akwinu, Summa the­olo­giae, II-II, 81, 3, ad 3

[9] Ka­te­chizm Ko­ścioła Ka­to­lic­kiego, 2066

[10] Św. Ire­ne­usz z Lyonu, Ad­ver­sus ha­ere­ses, IV, 16, 4

[11] Ka­te­chizm Ko­ścioła Ka­to­lic­kiego, 2132